Uluslararası Hukuk
Bölüm 1
Ø Devletlerin, uluslararası örgütlerin ve kısmen de
özel kişilerin uluslararası kişiliği vardır.
Ø İngiliz filozof John Austin uluslararası hukuku pozitif ahlak olarak görmüştür.
Ø Uluslararası hukuk ifadesini ilk defa Bentham kullanmıştır.
Ø Hart modern devletlerin hukukunu bir kurallar
sistemi olarak görür. Bu sistem iki tür kuraldan, birincil ve ikincil
kuralların birleşimden oluşur.
Ø Uluslararası hukuk iki döneme ayrılır. Birinci dönem
1648- I. Dünya Savaşı’na kadar, ikinci dönem I. Dünya sonrasını kapsar.
Ø Doğal hukuk düşüncesi üç şekilde görülür: Doğa düzeni (erekselci), dini doğal hukuk,
akılcı doğal hukuk.
Ø Grotius’un temsil ettiği akılcı doğal hukuk anlayışı
modern çağın seküler nitelikli hukukun ilkini temsil eder.
Ø Francisco Vitoria, Francisco Suarez Alberico Gentili
diğer doğal hukuk düşünürleridir.
Ø Temel Norm, monizm ve evrensel bir hukuk topluluğu
(dünya devleti) kavramlarının sahibi Hans Kelsen’dir.
Bölüm
2
Ø Uluslararası
hukukun asli kaynakları; uluslararası
antlaşmalar ile örf ve adetlerdir.
Ø Uluslararası
hukukun yardımcı kaynakları; yargı
kararları ve öğretidir.
Ø Uluslararası
hukukun tamamlayıcı kaynakları; hukukun
genel ilkeleri (hakça ilkeler) ile hakkaniyet
ve nısfettir.
Ø Divan
re’sen hakkaniyet ve nısfete göre karar veremez.
Bölüm 3
Ø Uluslararası antlaşma; yazılı bir irade uyuşmasıdır.
Ø Uluslararası hukukun devletler arasındaki
antlaşmalarla ilgili hükümlerini 1969 tarihli Viyana Antlaşmalar Hukuku
Sözleşmesi düzenler.
Ø Türkiye bu antlaşmanın tarafı değildir.
Ø Antlaşmaların oluşum aşamaları:
·
Hazırlık aşaması
·
Bağlanma aşaması
·
Yürürlük aşaması
·
Anlaşmaların
tescil ve ilanı
Ø Türk hukuk sisteminde uluslararası alanda sunulacak
yetki belgesi Dışişleri Bakanlığınca düzenlenmekte ve Cumhurbaşkanı, Başbakan
ve Dışişlerin Bakanınca imzalanmaktadır.
Ø Bağlanma şekilleri:
·
Basit usulle
bağlanma (imza ve belge değiş-tokuşu örnektir.)
·
Onaylamayla
bağlanma (iç hukukta onaylanması örnektir.)
·
Katılmayla
bağlanma
Ø Her antlaşma veya uluslararası taahhüt BM Genel
Sekreterliğince tescil edilir.
Ø Çatışma normlarına göre yakın tarihli norm eski
tarihli norma tercih edilir.
Ø Türkiye’de 2004 yılında temel hak ve özgürlüklerle
ilgili taraf olunan uluslararası antlaşmaların, kanunlarla çatışması durumunda uluslararası
antlaşmaların geçerli olduğu kabul edilmiştir.
Ø Onaylama için uygun bulma kanununa gerek kalmadan
bakanlar kurulu kararnamesinin yeterli sayıldığı antlaşmalara istisna grubu antlaşmalar denir.
Ø Antlaşmaların geçersizliği:
·
Antlaşmanın yetkili
kişilerce yapılmaması
·
Taraf
iradesindeki sakatlık
o Tehdit ve zorlama
o Devlet temsilcisinin ayartılması
o Hile
o Hata
·
Jus Cogens
kurallara (emredici kurallar) aykırılık
Ø Geçersizlik nedenlerinden birinin varlığı
antlaşmaları kendiliğinden geçersiz hale getirmez. Öncelikle geçersizlik
iddiası diğer taraflara bildirilmelidir. 3 ay içinde sonuç itiraz gelmezse
gerekli önlemler alınabilir. İtiraz gelirse 12 ay içinde sorun çözülmelidir.
Aksi halde BM Genel Sekreteri tarafından uzlaşma komisyonu kurulur. Komisyonda
çözemez ise UAD devreye girer.
Ø Üçüncü kişilere de etki yaratabilen antlaşmalara objektif durum yaratan antlaşmalar
denir. Erga omnes (herkese karşı) etki yapan bu antlaşmalar, silahsızlandırma,
akarsular ve bazı örgütlerin hukuk kişiliği ile ilgili konulardır.
Ø Antlaşmaların sona ermesi:
·
Antlaşma
hükmüyle sona erme
·
Tarafların
iradesiyle sona erme
·
Fesih veya
çekilme ile sona erme
·
Antlaşmaların
ihlali sonucu sona erme
·
Antlaşmaların
uygulanmasının imkânsızlaşması sonucu sona erme
·
Koşulların
değişmesi sonucu sona erme
·
Sonradan ortaya
çıkan jus cogens kurallara aykırılık nedeniyle sona erme
Bölüm 4
Ø Uluslararası teşkilatlar genellikle şu yetki ve
imtiyazlara haiz olmalıdır:
·
Antlaşma yapma
yetkisi
·
Uluslararası
talepte bulunma yetkisi
·
Üye devlet ülkelerinde
temsilci bulundurma yetkisi
·
Uluslararası
alanda sorumluluk
Ø Bugün tanıma konusunu bir niyet meselesidir ve
hukuki zorunluluk yoktur.
Ø Uluslararası hukuka aykırı bir biçimde kuvvet
kullanımı sonucu oluşan devletlerin tanımaması yönündeki kuralın kaynağı Stimson Doktrinidir.
Ø Anayasaya aykırı yollarla (ayaklanma veya darbe)
göreve gelen hükümetin tanınması için bazı ilkeler ileri sürülmüştür:
·
Hükümetin
meşruluğunun seçilme doğrulanması gerekir.
·
Eski hükümetin
yüklenmiş olduğu uluslararası yükümlülüklere bağlı kalacağını açıklamak
zorundadır.
·
Etkin kontrole
sahip hükümete karşı direnen bir gücün bulunmaması gerekir.
Ø De facto tanıma geri alınabilir bir tanıma iken de
jure tanıma geri alınamaz.
Ø ABD, Almanya, Rusya ve Avustralya federasyondur.
Ø Birleşik devletler:
·
Şahsi birlikler
(Örnek İngiltere)
·
Gerçek birlikler
(Birleşik Krallık İngiltere-İskoçya-K.İrlanda-Galler)
·
Konfederasyon
(1958-63 arası Birleşik Arap Cumhuriyeti)
·
Federasyon
(Rusya)
Bölüm 5
Ø 19. Yüzyıla kadar devletler arası ilişkileri
genellikle yürütme organı sürdürürken bu yüzyıldan sonra daha çok teknik ve
idari konularda işbirliğini öngören
·
Ren Komisyonu
·
Uluslararası
Telekomünikasyon Birliği
·
Evrensel Posta
Birliği gibi teşkilatlar kurulmuştur.
Ø BM teşkilatı organları
·
Genel Kurul
·
Güvenlik Konseyi
·
Genel
Sekreterlik
·
Ekonomik ve
Sosyal Konsey
·
Uluslararası
Mahkeme
Ø NATO ve Varşova Paktı isimli bölgesel güvenlik
teşkilatlarının oluşturduğu kamplaşmayı aşmak üzere 1975 de konferanslarla
başlayan 1994 de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı adını alan kurum
kurulmuştur.
Ø Ekonomik konularda 1944 de IMF ve WB, 1948 de GATT
ve 1994 WTO gibi uluslararası kurumlar kurulmuştur.
Ø Uluslararası Telekomünikasyon Birliği ve Evrensel
Posta Birliği 1945 den sonra BM bünyesine katılmıştır.
Ø 1949 yılında demokrasi ve insan haklarını
devletlerin üstünde bir denetime tabi kılmaya çalışan Avrupa Konseyi
kurulmuştur.1950 imzalanan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin denetimi için 1959
yılında AİHM kurulmuştur.
Ø Avrupa’da Avrupa Konseyi dışında AET adlı bölgesel
kuruluş vardır.
Ø Uluslararası teşkilatlar arasında yapılan ayrımlar
·
Açık teşkilatlar
– kapalı teşkilatlar
·
Genel amaçlı
teşkilatlar – özel amaçlı teşkilatlar
·
Tavsiye
niteliğinde karar alabilenler – bağlayıcı karar alabilenler
Ø Bağlayıcı karar alabilen teşkilatların bazıları söz
konusu kararı teşkilatın karar alma organındaki temsilcilerin oy çokluğu ile
alabiliyorsa bu tür teşkilatlara supranasyonel
teşkilatlar denir.
Ø Bir antlaşma ya da uluslararası hukuka tabi bir
başka enstrümanla kurulmuş olan ve kendine ait uluslararası hukuki kişiliği
olan organizasyonlara uluslararası
teşkilat denir.
Ø Devletler ile uluslararası teşkilatların hukuki kişiliği
arasındaki farklar hakkında BM Adalet Divanı’nın 1949 sayılı Tazminatlar kararı
yol göstermektedir.(Buna göre teşkilatın kurucu antlaşmasında mutlaka bir takım
organları olmalıdır.)
Ø BM Divanına
göre uluslararası teşkilatların üye olmayan devletler tarafından hukuki
kişiliğinin tanınıp tanınmaması hakkındaki görüşü objektif uluslararası kişiliğe haiz olduğu yönündedir.
Ø BMAD’nın nükleer silahların kullanılmasının
meşruiyeti kararında özellik prensibi
gereği uluslararası teşkilatın devletler gibi genel yetkiye haiz olmadıklarını
ifade etmiştir.
Ø Bir teşkilatın yetkilerinin neler olduğu ve bu
yetkileri hangi organların kullanacağı kurucu antlaşmada tanımlanır.
Anlaşmazlık durumunda teşkilatın ilgili organı karar verir. Ortaya çıkan
kararda anlaşmazlık sebebi olursa ya karar uyulur ya da teşkilattan ayrılılır.
Ø BM’ye üye olabilmek için Güvenlik Konseyi daimi
üyelerin hiç birinin veto etmediği toplam 9 olumlu oyla Genel Kurul’a tavsiye
edilmesi ve Genel Kurulunda 2/3 çoğunlukla kabul etmesi gerekir.
Ø Bir teşkilatın kurucu antlaşmalarda yer almasa da
teşkilatın amacını gerçekleştirmek için kullandığı yetkilere örtülü
yetkiler prensibi denir.(Ör. Antlaşma yapma yetkisi)
Ø Uluslararası teşkilatların özellikleri
·
Antlaşma yapma
yetkisi (örtülü yetkiler prensibine dayanarak)
·
Uluslararası
talepte bulunma yetkisi (tazminatlar kararına dayanarak)
·
Misyon gönderme
ve imtiyaz ve muafiyetler kullanma
·
Teşkilatın
uluslararası alanda sorumluluğu
Ø Teşkilat çalışanlarının görevleri sırasında
uğradıkları hukuka aykırılıklardan korunabilmesi amacıyla uluslararası alanda fonksiyonel himaye hakkı kullanmaları
mümkündür.
Ø Uluslararası teşkilatların üye devletlerle
ilişkisinde hangi hukuka tabi olacağı sorusunun cevabı genellikle kurucu
antlaşma şeklindedir.
Ø Üye olmayan devletlere uygulanacak hukukta
teşkilatın kurucu antlaşması bir hak ve borç doğuramaz. Bu durumda uluslararası
hukukun genel kural ve prensipleri uygulanır.
Bölüm 6
Ø 1899-1907 Lahey Konferanslarının özellikleri
arasında
·
Zaman zaman
bütün devletlerin katılması
·
Sorunların soyut
olarak ele alınması
·
Savaş hukuku
bakımından temel olan örf ve adet kurallarının kodlaştırılması
·
Devletler
üzerinde sürekli organların bulunması fikrinin ilk defa ortaya atılması
sayılabilir.
Ø MC ile sınırlanan devletlerin savaş yetkileri
Briand-Kellog Paktı ile terk edilmiştir.
Ø Uluslararası Adalet Divanı Mavrommatis Davasında uluslararası uyuşmazlığı; hukuki bir noktada
veya olay üzerinde anlaşmazlık, iki kişi arasında hukuki tez veya çıkar
çatışması olarak tanımlamıştır.
Ø Uyuşmazlıklar hukuki ve siyasi olmak üzere iki
ayrıma tabidir.
Ø Taraflar arasındaki uyuşmazlık noktası, eğer hukukun
taraflar arasındaki çıkar uyuşmazlığını nasıl çözümlediği üzerine ise bu hukuki
uyuşmazlıktır.
Ø Hukuk bazı alanlarda kural koymamaktadır. Hukukun
suskun olduğu konularda çıkan uyuşmazlıklar ile bir hukuk normunun
değiştirilmesi talebiyle ortaya çıkan uyuşmazlıklar siyasi uyuşmazlıklar olarak
ifade edilir.
Ø Hukuk uyuşmazlıklarda uyuşmazlığın halli için tahkim
ve adli yargı yollarına başvurulurken, siyasi uyuşmazlıklarda anlaşma yoluna
gidilebileceği gibi hakeme de götürülebilir.
Ø En tehlikeli siyasi uyuşmazlık bir hukuk normunun
değiştirilmesi talebiyle oluşan uyuşmazlıktır.
Ø Uyuşmazlık çözüm yolları anlaşma ve yargı usulleri
olarak ikiye ayrılır.
Ø Anlaşma usulleri:
·
Diplomasi
görüşmeleri
·
Dostane teşebbüs
(iyi mesai)
·
Arabuluculuk
·
Tahkikat
komisyonları (araştırma veya soruşturma komisyonları)
·
Uzlaştırma
komisyonları
Ø İyi mesai veya dostane teşebbüste bir sorunu çözmek
için karşılıklı görüşen tarafların tıkandığı noktada tekrar görüşmelere
başlamasını sağlamaya çalışmaktır. Böyle bir girişimde bulunan, taraflara
buluşma ortamı sağlar ve onlarla aynı masaya oturmaz.
Ø Arabuluculuk iyi mesainin bir adım ilerisidir.
Burada arabulucu devlet taraflarla birlikte aynı masaya oturur.
Ø Araştırma komisyonları olayın maddi unsurlarıyla
ilgili tarafsız ve objektif bir araştırma yapmaktan, sonuçları ve niteliğiyle
ilgili bir çözüm şekli belirlemekten, elde ettiği bulguları rapor ederek
taraflara sunmaktan ibarettir. Gerektiğinde arabulucu yetkisine de sahip
olabilir.
Ø Araştırma komisyonları uyuşmazlığın sadece maddi
yönleriyle ilgilenirken uzlaşma komisyonları çözüm için teklifte bulunur.
Taraflarla aynı masaya oturur. Arabuluculuğu siyasi etkilerden kurtarmak
maksadını taşır.
Ø Siyasi usuller, özellikle uyuşmazlığın siyasi
teşkiller önündeki çözümüdür. Örneğin MC, BM’de öngörülen çözüm usulleri.
Ø Taraflar aralarındaki uyuşmazlığı kendileri
çözemedikleri durumda uyuşmazlığı BM Güvenlik Konseyine getirmelidir.
Ø Güvenlik Konseyi önüne gelen uyuşmazlığın
uluslararası barış ve güvenliği tehdit etmesi durumunda üç öneri sunar:
1)
Taraflara 33.
Maddede yüklendiği yükümlülüğü hatırlatır.
2)
Çözüm için somut
bir usul belirler.
3)
Çözüm için bir
öneride bulunur.
Ø Bir anlaşmanın içerisinde uyuşmazlığın çözümünü
yargıya havale eden kayıta tahkim kaydı denir.
Ø BM divanı aynı uyuşmazlığa iki kez bakamaz. Ancak
bunu iki istisnası vardır:
·
Kararın yorumu
için tarafların anlaşarak divana gitmesi
·
Dava sonrası
dava sonucunu etkileyen bir olayın meydana gelmesi nedeniyle iade-i muhakeme
istenmesidir.
Ø Divan kararının nasıl uygulanacağı sorununda yetki
Güvenlik Konseyindedir.
Bölüm 7
Ø Milletler Cemiyeti Misakı uyarınca uyuşmazlıkların
barışçıl yollarla çözümünde belirli yükümlülüklere başvurmadan savaş yetkisinin
kullanılmasını geciktiren süreye moratoryum
denir.
Ø Milletler Cemiyeti Misakı uyarınca savaş yetkisi
hakeme başvurulduktan sonra kullanılır.
Ø BM’ye kadar savaşı yasaklama girişimleri:
·
1924 Cenevre
Protokolü
·
Locarno
Antlaşması
·
Stimson Doktrini
·
Briand-Kellog
Misakı (Paris Paktı)
Ø BM sartının 2. Madesinin 4.fıkrası her türlü kuvvet
kullanma ve tehdidi yasaklar. Şartta sadece bireylerin kuvvet kullanımına yasak
getirilmemiştir.
Ø Kuvvet
kullanma yasağı kapsamı dışında kalan başlıca iki konu:
ü Meşru Müdafaa (BM 51.Madde)
ü Güvenlik Konseyi yetkesi altında girişilen eylemler
Ø Önleyici meşru müdafaa olabilmesi için bir
saldırının gelecekte vukuu bulma ihtimalinin olması değil saldırının muhakkak
olması gerekir. Önleyici meşru müdafaanın dayanağı Caroline Olayı’dır. Ayrıca
bütün haklar değil bazı hayati önem taşıyan nitelikteki haklar meşru müdafaa
esasına dayanır. Bir de sınırlı yani orantılı olması gerekir.
Ø Meşru müdafaa için ülke bütünlüğü ve siyasi
bağımsızlığa saldırıya ek olarak fiziksel konumda gözönünde bulundurulur.
Ø Önleyici müdafaanın meşru müdafaa kavramına girip
girmediği orantılı (makul olma) ölçüsüne göre belirlenir.
Ø BM Genel Kuruluna yardımcı olan ve kodlaştırılacak
kuralları belirleyen metin haline getiren komisyon Uluslararası Hukuk
Komisyonudur. Komisyon uluslararası yargı suçlarını saldırı tehdidini de
ekleyerek 5 kategoriye ayırmıştır.
Ø Güvenlik konseyi veto yetkisi nedeniyle ortak
güvenlik sistemini etkili olarak işletememiştir.
Bölüm 8
Ø Par in parem non habet imperium (eşitin eşit
üzerinde egemenliği olmaz) anlayışı sebebiyle devletlerin yargı muafiyeti
vardır. Yani bir devleti başka bir devlet yargılayamaz. Bunun iki istisnası
vardır:
1.
Taşınmazlara
ilişkin ayni hak iddiaları
2.
Muafiyetten
vazgeçilmesi
Ø Günümüzde devletlerin işlem ve eylemleri egemenlik işlemi ve özel hukuk işlemi olarak ikiye
ayrılmaktadır.
Ø Kamu sağlığı nedeniyle alınan kararlar egemenlik
işlemine örnektir.
Ø Terörizm ve işkence suçu egemenlik işlemi olarak
kabul edilmektedir.
Ø Cebri icra yapılamayan devlet malları
·
Diplomatik
misyon malları
·
Askeri mallar
·
Merkez bankası
hesapları
·
Devlete ait
kültürel, tarihi ve bilimsel eserler
·
Devlet arşivleri
Ø Devlet tarafından yapılan özel hukuk işlemleri (2004 BM Konvansiyonu)
·
Mal, hizmet veya
sınai nitelikteki ticari akit ve işlemler
·
Borçlanma
akitleri
·
Devlete ait ticari
gemiler
Ø Bir devlete açılan davanın ilmühaberi mahkeme
tarafından ilgili devletin elçisine değil dış işleri bakanlığına diplomatik
kanallar tarafından bildirilmelidir.
Ø Bir devletin askeri kuvvetleri ve savaş gemileri de
egemenliğini temsil ettiği için yargı muafiyetine tabidir. Yani bir devletin
gemisi başka bir devlette meydana getirdiği zarar nedeniyle zarar veren devlet
zarar verilen devlet tarafından hiçbir surette yargılanamaz.
Ø Ülke dışındaki politik, ekonomik ve askeri şartları
etkileme amacıyla yapılan ve bunları yapan ülkenin açıkça belli edilmediği
eylemlere örtülü operasyonlar denir.
Ø Ülke devletinin rızası ile o ülkede bulunan yabancı
asker kişilerin görevleri sırasında işledikleri suçlar bakımından muafiyete
tabidir. Bu kişilerin oluşturduğu maddi zarar gönderen ve kabul eden
devletlerce ortak ödenir. Ancak resmi
vazife dışındaki haksız fiil ve işlemlerde bulunulan ülkenin yargısı yetkilidir
ve muafiyet yoktur.
Ø Bir diplomatik misyonda çalışanlar dört gruba
ayrılır:
1)
Misyon şefi
(büyükelçi, ortaelçi ve maslahatgüzar)
2)
Diplomatik
personel (müsteşar, başkatip, ikinci katip, üçüncü katip, ataşeler )
3)
İdari ve teknik
personel
4)
Müstahdemler
Ø Diplomatik dokunulmazlıklarla ilgili Türk Ceza kanunu
342. Maddesi özel düzenlemeler yapmıştır.
Ø Diplomatik personelin tam yargı muafiyeti vardır.
Ancak suçüstü durumlarda kısa süreli gözaltına alınabilir.
Ø Konsolosun görevleri:
·
Gönderen
devletin özel ve tüzel kişilerinin çıkarlarını korumak
·
Devletin ticari
ve iktisadi çıkarlarını korumak ve bunlarla ilgili rapor vermek.
·
Gönderen devlet
vatandaşlarına pasaport vermek veya buraya gitmek isteyenlere vize vermek.
·
Gönderen
devletlerle ilgili işlerde noterlik yapmak
·
Gönderen
devletin gemi ve uçaklarıyla ilgili işlemleri yapmak
Ø Konsoloslar ceza davalarında tutuklanamaz, Ancak
ağır ceza mahkemelerinde bu mümkündür.
Ø Kısaca özel hukuk davalarında devletlerin yargı
muafiyeti yoktur.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder